فَلَک الافلاک یا دژٍ شاپورخواست.
فَلَکالافلاک یا دژٍ شاپورخواست.
قلعهای تاریخی در مرکز شهر خرمآباد در استان لرستان است. فلکالافلاک با نام قلعه دوازده برجی هم شناخته میشود. قلعه فلکالافلاک بر فراز تپهای مشرف به شهر خرمآباد و در نزدیکی رودخانه خرمآباد قرار گرفته و چشمگیرترین اثر تاریخی و گردشگری درون شهر خرمآباد است. این بنا مربوط به دورهٔ ساسانیان است و به شماره ۸۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیدهاست.
قدمت این قلعه به دوره ساسانیان میرسد. ساسانیان شهری با نام شاپورخواست در حدود منطقه کنونی خرمآباد ساختند که بعدها ویران شد و در حدود سده هفتم هجری خرمآباد فعلی به جای آن بنا گردید. گمان میرود که قلعه فلکالافلاک همان دژ شاپورخواست باشد که در دوره ساسانی کاربرد حکومتی و نظامی داشتهاست. از قرن ششم هجری پس از ساخته شدن شهر جدید خرمآباد این قلعه نیز بنام خرمآباد معروف شد و احتمالاً نام فلکالافلاک در دوره قاجار به آن اطلاق شدهاست.
این قلعه به لحاظ موقعیت استراتژیکی خود در قرن چهارم هجری قمری به عنوان مقر حکومت آل حسنویه و گنجور در زمان آل بویه در آمد همچنین خزانه حکومتی خاندان بدر در قرن چهارم هجری و مقر حکومتی اتابکان لر کوچک و والیان لرستان در دوره صفویه تا قاجار و سرانجام پادگان نظامی و زندان سیاسی در دوران پهلوی اول و دوم از مهمترین کاربردهای قلعه در گذشته محسوب میشود.
این اثر ارزشمند در سال ۱۳۴۹ از ارتش به وزارت فرهنگ و هنر سابق واگذار و به شماره ۸۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در سال ۱۳۵۴ این بنا با راهاندازی موزه مردمشناسی و مفرغهای لرستان به موزه تبدیل شد. در سالهای اخیر با مرمت نمای بیرونی و داخل قلعه موزههای باستانشناسی، مردم شناسی، آزمایشگاه مرمت اشیاء، مرکز فروش تولیدات فرهنگی و چایخانه سنتی در این مجموعه فرهنگی تاریخی راهاندازی شدهاست.
بعد از این که شاه عباس صفوی شاهوردیخان را به قتل رساند و حکومت اتابکان لرستان را منقرض کرد، حسین خان را به حکومت لرستان منصوب کرد و به وی لقب والی داد و بدین ترتیب دور جدیدی از حکام محلی در تاریخ به نام والیان لرستان شکل گرفت که آخرین آنها غلامرضا خان والی نام داشت. در این دوران به مرمت زیارتگاهها و ایجاد باغها و تفرجگاهها توجه شد و آثار معماری قابل توجهی چون پل گپ خرمآباد و حمام حسین خانی به یادگار ماندهاست، و مسجد جامع خرمآباد نیز در این دوره به دستور سلطان حسین صفوی تعمیر شدهاست .
نادرشاه افشار چندین بار به لرستان لشکرکشی کرده و با شورشیان لرستان از جمله مظفرعلی بیک درافتادهاست . مورخین این دوره در شرح مسافرتها و کشورگشاییهای نادر ذکری از قلعه فلکالافلاک به میان نیاوردهاند، شاید یکی از دلایل آن عدم اطلاق نام فلکالافلاک بر این دژ بودهاست . به هر حال در عالم آرای نادری از قلعهای نام میبرد که مظفرعلی بیک در آن متحصن شده و آنرا به دوره طهمورث نسبت میدهد که در عالم آرای نادری ارتفاع برجهای آن را با برجهای فلکالافلاک برابر و از متانت و رصانت پهلو بر سد سکندر توصیف کردهاست و فاصله چهار شبانه روز ذکر شده از بروجرد تا قلعه مذکور با موقعیت جغرافیایی قلعه فلکالافلاک مطابقت ندارد.
محمد علی میرزا دولتشاه در سال ۱۲۳۷ هجری قمری به حکومت کرمانشاهان و لرستان منسوب شد. قلعه که تا این زمان به حالت نیمه مخروبه درآمده بود و فقط توسط شخصی به نام میرزا ابوطالب خان مرمت مختصری در آن صورت گرفته بود به دستور محمد علی میرزا مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و دیوانخانه و سربازخانه را نیز در پایین قلعه احداث نمود.
قلعه فلکالافلاک در دوره قاجار به دلایل مختلف مورد توجه قرار گرفت و به صورت مقر حکومت و مرکز اداری و نظامی منطقه درآمد و رفتوآمد دولتمردان قاجار به قلعه بسیار صورت میگرفت که برخی از آنان ادیب و اهل قلم بودند و یاداشتهایی در باره قلعه از خود برجا گذاشتهاند. برای مثال مسعود میرزا ظل السلطان، فرزند ناصرالدین شاه که حکومت اصفهان را در دست داشت و مدتی هم حکومت لرستان به قلمروش افزوده شده بود، ضمن سفری به لرستان در خاطرات خود ضمن اشاره به عظمت شهرهای باستانی لرستان مانند خاوه، الش (الشتر) سیمره و جایدر مینویسد:
امروز از همه آن آبادیها و از همه دولتها و مکنتها جز بیغوله و تل خاکی باقی نیست فقط عمارت و چهار دیواری که در تمام لرستان میبینید شهر خرمآباد است که حقیقتاً اسم شهریت به او دادهاند یک قصبه بزرگی است، عمارتی از بناهای اتابکان لرستان مشهور به فلکالافلاک و هشت بهشت در شرق شهر لرستان بنا شده محمد علی میرزای دولتشاه، این عمارت راتعمیر کرده و سربازخانه و غیره و غیره بسیار خوب ساخته اگر چه بعد از او هم شاهزادگان بزرگ حاکم شدند.هیچ کدام اقدامی برای آبادی این بنا نکردند نم
قلعهای تاریخی در مرکز شهر خرمآباد در استان لرستان است. فلکالافلاک با نام قلعه دوازده برجی هم شناخته میشود. قلعه فلکالافلاک بر فراز تپهای مشرف به شهر خرمآباد و در نزدیکی رودخانه خرمآباد قرار گرفته و چشمگیرترین اثر تاریخی و گردشگری درون شهر خرمآباد است. این بنا مربوط به دورهٔ ساسانیان است و به شماره ۸۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیدهاست.
قدمت این قلعه به دوره ساسانیان میرسد. ساسانیان شهری با نام شاپورخواست در حدود منطقه کنونی خرمآباد ساختند که بعدها ویران شد و در حدود سده هفتم هجری خرمآباد فعلی به جای آن بنا گردید. گمان میرود که قلعه فلکالافلاک همان دژ شاپورخواست باشد که در دوره ساسانی کاربرد حکومتی و نظامی داشتهاست. از قرن ششم هجری پس از ساخته شدن شهر جدید خرمآباد این قلعه نیز بنام خرمآباد معروف شد و احتمالاً نام فلکالافلاک در دوره قاجار به آن اطلاق شدهاست.
این قلعه به لحاظ موقعیت استراتژیکی خود در قرن چهارم هجری قمری به عنوان مقر حکومت آل حسنویه و گنجور در زمان آل بویه در آمد همچنین خزانه حکومتی خاندان بدر در قرن چهارم هجری و مقر حکومتی اتابکان لر کوچک و والیان لرستان در دوره صفویه تا قاجار و سرانجام پادگان نظامی و زندان سیاسی در دوران پهلوی اول و دوم از مهمترین کاربردهای قلعه در گذشته محسوب میشود.
این اثر ارزشمند در سال ۱۳۴۹ از ارتش به وزارت فرهنگ و هنر سابق واگذار و به شماره ۸۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در سال ۱۳۵۴ این بنا با راهاندازی موزه مردمشناسی و مفرغهای لرستان به موزه تبدیل شد. در سالهای اخیر با مرمت نمای بیرونی و داخل قلعه موزههای باستانشناسی، مردم شناسی، آزمایشگاه مرمت اشیاء، مرکز فروش تولیدات فرهنگی و چایخانه سنتی در این مجموعه فرهنگی تاریخی راهاندازی شدهاست.
بعد از این که شاه عباس صفوی شاهوردیخان را به قتل رساند و حکومت اتابکان لرستان را منقرض کرد، حسین خان را به حکومت لرستان منصوب کرد و به وی لقب والی داد و بدین ترتیب دور جدیدی از حکام محلی در تاریخ به نام والیان لرستان شکل گرفت که آخرین آنها غلامرضا خان والی نام داشت. در این دوران به مرمت زیارتگاهها و ایجاد باغها و تفرجگاهها توجه شد و آثار معماری قابل توجهی چون پل گپ خرمآباد و حمام حسین خانی به یادگار ماندهاست، و مسجد جامع خرمآباد نیز در این دوره به دستور سلطان حسین صفوی تعمیر شدهاست .
نادرشاه افشار چندین بار به لرستان لشکرکشی کرده و با شورشیان لرستان از جمله مظفرعلی بیک درافتادهاست . مورخین این دوره در شرح مسافرتها و کشورگشاییهای نادر ذکری از قلعه فلکالافلاک به میان نیاوردهاند، شاید یکی از دلایل آن عدم اطلاق نام فلکالافلاک بر این دژ بودهاست . به هر حال در عالم آرای نادری از قلعهای نام میبرد که مظفرعلی بیک در آن متحصن شده و آنرا به دوره طهمورث نسبت میدهد که در عالم آرای نادری ارتفاع برجهای آن را با برجهای فلکالافلاک برابر و از متانت و رصانت پهلو بر سد سکندر توصیف کردهاست و فاصله چهار شبانه روز ذکر شده از بروجرد تا قلعه مذکور با موقعیت جغرافیایی قلعه فلکالافلاک مطابقت ندارد.
محمد علی میرزا دولتشاه در سال ۱۲۳۷ هجری قمری به حکومت کرمانشاهان و لرستان منسوب شد. قلعه که تا این زمان به حالت نیمه مخروبه درآمده بود و فقط توسط شخصی به نام میرزا ابوطالب خان مرمت مختصری در آن صورت گرفته بود به دستور محمد علی میرزا مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و دیوانخانه و سربازخانه را نیز در پایین قلعه احداث نمود.
قلعه فلکالافلاک در دوره قاجار به دلایل مختلف مورد توجه قرار گرفت و به صورت مقر حکومت و مرکز اداری و نظامی منطقه درآمد و رفتوآمد دولتمردان قاجار به قلعه بسیار صورت میگرفت که برخی از آنان ادیب و اهل قلم بودند و یاداشتهایی در باره قلعه از خود برجا گذاشتهاند. برای مثال مسعود میرزا ظل السلطان، فرزند ناصرالدین شاه که حکومت اصفهان را در دست داشت و مدتی هم حکومت لرستان به قلمروش افزوده شده بود، ضمن سفری به لرستان در خاطرات خود ضمن اشاره به عظمت شهرهای باستانی لرستان مانند خاوه، الش (الشتر) سیمره و جایدر مینویسد:
امروز از همه آن آبادیها و از همه دولتها و مکنتها جز بیغوله و تل خاکی باقی نیست فقط عمارت و چهار دیواری که در تمام لرستان میبینید شهر خرمآباد است که حقیقتاً اسم شهریت به او دادهاند یک قصبه بزرگی است، عمارتی از بناهای اتابکان لرستان مشهور به فلکالافلاک و هشت بهشت در شرق شهر لرستان بنا شده محمد علی میرزای دولتشاه، این عمارت راتعمیر کرده و سربازخانه و غیره و غیره بسیار خوب ساخته اگر چه بعد از او هم شاهزادگان بزرگ حاکم شدند.هیچ کدام اقدامی برای آبادی این بنا نکردند نم
۴۵.۵k
۰۴ آذر ۱۳۹۲
دیدگاه ها (۵)
هنوز هیچ دیدگاهی برای این مطلب ثبت نشده است.